Vetëm një duzinë “virgjëreshash të betuara” kanë mbetur në botë, si një traditë e lashtë ballkanike ku gratë jetojnë ndërsa burrat vdesin.
“Shqipëria ishte një botë burrash, e vetmja mënyrë për të mbijetuar ishte të bëheshe e tillë”, thotë Gjystina Grishaj.
Si një grua 23-vjeçare që jetonte në malet e veriut të Shqipërisë, ajo mori një vendim që do t’i ndryshonte jetën.
Ajo u betua për beqari dhe premtoi se do të jetonte pjesën tjetër të jetës si burrë.
Kështu e nis BBC një nga reportazhet e saj të fundit në Shqipëri, dedikuar burrneshave, nën titullin: Të fundit nga virgjëreshat e betuara shqiptare.
Familja e Gjystinës prej më shumë se një shekulli jeton në rajonin e Malësisë së Madhe të Lëpushës. Një luginë e futur thellë midis maleve të thepisura, është një nga zonat e pakta ku ekziston ende tradita e burrneshës: një praktikë shekullore në të cilën gratë u betohen pleqve të fshatit dhe jetojnë si burra. Këto gra njihen si burrneshat, ose virgjëresha të betuara, shkruan BBC ndërsa citon fjalët e Gjystinës 57-vjeçare.
“Ka shumë të pamartuar në botë, por nuk janë burrneshat. Një burrneshë i përkushtohet vetëm familjes, punës, jetës, për të ruajtur pastërtinë e saj”, thotë Gjystina.
Për shumë gra të lindura në kohët e mëparshme, shkëmbimi i identitetit të tyre seksual, riprodhues dhe social ishte një mënyrë për të shijuar liritë që vetëm burrat mund t’i përjetonin.
Bërja burrnesha i lejoi grave të visheshin si burra, të vepronin si kryefamiljare, të lëviznin lirshëm në situata sociale dhe të merrnin përsipër punë tradicionalisht të hapura vetëm për burrat.
Si një e re sportive, aktive, Gjystina – ose Duni, siç njihet nga njerëzit më të afërt – ishte e vendosur të ishte e pavarur. Ajo kurrë nuk e imagjinonte një jetë tradicionale për veten e saj, me martesën punët e shtëpisë, veshjes së fustaneve…
Në vend të kësaj, pas vdekjes së babait të saj, ajo vendosi të bëhej një virgjëreshë e betuar, në mënyrë që të drejtonte familjen dhe të mund të merrte përsipër punë për t’i mbështetur financiarisht.
“Ishim jashtëzakonisht të varfër… babai më vdiq, nëna ime kishte gjashtë fëmijë, kështu që për ta bërë më të lehtë për të, vendosa të bëhesha burrnesha dhe të punoja shumë”, thotë ajo.
Familja e saj – veçanërisht nëna e saj – nuk e miratoi zgjedhjen e saj, e shqetësuar se ajo po sakrifikonte mundësinë e saj për mëmësi dhe një familje të sajën.
Për Gjystinën, sakrifica u shpërblye. “Kur vendosa të bëhem burrnesha, fitova më shumë respekt”, thotë ajo.
Gjystina jeton në një fshat të largët; Pritja e celularit është e rrallë në rastin më të mirë dhe dimrat e ashpër bëjnë që rruga për në Lepushe shpesh të jetë e bllokuar nga bora dhe të ndërpritet energjia elektrike.
Ajo drejton një shtëpi për mysafirë, punon tokën dhe kujdeset për kafshët e saj.
Si burrnesha dhe kryefamiljare, ajo ushtron edhe artin e bimëve mjekësore për të bërë çajra dhe vajra shëruese, një aftësi e trashëguar nga babai i saj.
“Ai kujdesej shumë për barërat medicinale dhe mësimet ma përcillte mua. Dhe dua që këtë praktikë ta trashëgojë edhe mbesa ime Valerjana, edhe pse ka zgjedhur një rrugë tjetër”, thotë Duni.
Por të tjerat, zgjodhën të bëhen burrneshat sepse ndiheshin më shumë si burra.
“Kurrë nuk jam shoqëruar me femra, por gjithmonë me meshkuj. Në lokale, duhan…” thotë Drande, një burrneshë që jeton në qytetin bregdetar të Shëngjinit dhe i referohet vetes mashkullore. “Gjithmonë jam ndjerë si burrë”, tregon.
Për Dranden, adoptimi i kësaj praktike ishte një mënyrë për të shijuar liritë e burrave si pirja e duhanit dhe pirja e alkoolit, elementë të rrënjosur në traditën e burrneshës.
Këtu përfshihej edhe pirja e pijes tradicionale shqiptare, rakisë, e rezervuar historikisht për burrat. Tani, Drande jo vetëm që e pi atë, por edhe e prodhon të tijën. Kur mbërrijmë për ta intervistuar, ai me krenari vringëllon një grumbull të fundit të ruajtur në një shishe uji plastike.
“Kjo do t’ju bëjë më të fortë,” na thotë ai.
